Złudzenia wzrokowe

Optyczne złudzenia to spostrzeżenia wzrokowe przypisujące oglądanemu przedmiotowi własności, których w rzeczywistości nie ma. Przyczyny powstawania złudzeń optycznych na ogół nie są jeszcze znane; wiadomo jedynie, ze decydującą rolę odgrywa czynnik psychologiczny. Większość zjawisk optycznych jest związana z tym. że oko nie odbiera obrazów poszczególnych przedmiotów (lub ich fragmentów) niezależnie od siebie, lecz w powiązaniu z innymi otaczającymi go przedmiotami (lub fragmentami przedmiotu). Rozpatrzmy kilka przykładów, które pomogą nam w zrozumieniu powstawania złudzeń wzrokowych występujących w grupie zjawisk optycznych.

Rys. a. Odcinki zakończone strzałkami.

Rys. b. Podział odcinka na dwie równe części i podział połowy odcinka na 16 równych części.

Na rysunku rys.a przedstawiono dwa odcinki zakończone strzałkami. Górny odcinek ma strzałki zwrócone na zewnątrz, dolny zaś – do wewnątrz. Gdy patrzymy na ten rysunek, wydaje nam się, że górny odcinek jest dłuższy od dolnego. Sprawdzamy przymiarem, czy nie nastąpiła pomyłka w odmierzaniu długości odcinków i stwierdzamy, że geometrycznie są one sobie równe, wbrew pozornemu złudzeniu wzrokowemu

Drugi przykład rys.b, w którym dwa odcinki zostały podzielone na dwie równe części, lecz układ zaznaczonych strzałek jest różny, potwierdza występowanie pozornych różnic w długości odcinków.

Zjawisko to, zwane złudzeniem Mullera-Lyera (Georg Muller – uczony niemiecki, jeden z twórców psychologii eksperymentalnej zajmował się, wspólnie z Lyerem, głównie badaniem wrażeń wzrokowych i warunkami powstawania skojarzeń), można wytłumaczyć w następujący sposób. Gdy patrzymy na obydwa odcinki, jest rzeczą niemożliwą oddzielenie ich od strzałek. W przypadku strzałek zwróconych na zewnątrz widzimy odcinek o wymiarach znacznie dłuższych aniżeli przy strzałkach skierowanych do środka.

Podobny przykład złudzeń wzrokowych ilustruje rys. b, na którym odcinek prostej poziomej podzielono na dwie równe części, z których jedną podzielono na 16 równych części. Ta podzielona połówka odcinka prostej wydaje się pozornie dłuższa od niepodzielonej.

Rysując linie równoległe pionowe lub poziome i dzieląc je na kilka części krótkimi odcinkami pochylonymi pod takim samym kątem, lecz w odwrotnych kierunkach (rys.3), stwarzamy obraz pozornie sprzeczny z konstrukcją rysunku. Wydaje nam się, że odcinek a,, stanowiący odległość między dwiema liniami pionowymi, jest większy od takiego samego odcinka a,. Również i w tym przypadku otrzymujemy obraz pozorny, jakby odcinki pionowe lub poziome w takim ujęciu nie były do siebie równoległe, lecz ustawione nieco skośnie. Zjawisko to nosi nazwę wzoru Zöllera.

Dwie poziome linie równoległe AB i CD przecięto promieniami wyprowadzonymi z punktu O. Odnosimy wrażenie, że te linie równoległe są zakrzywione na zewnątrz (rys. 4). Na rysunku 5 przedstawione są takie same linie równoległe, lecz przecięte promieniami wyprowadzonymi z punktów O i O1. W tym przypadku występuje odwrotne zjawisko złudzenia wzrokowego, jak gdyby linie te były zakrzywione do wewnątrz. Podobny przykład złudzenia wzrokowego ilustruje rysunek 6. Podane przykłady rysunkowe dotyczą złudzeń wzrokowych występujących w różnych układach odcinków.

Przejdźmy do innych przykładów złudzeń wzrokowych występujących na figurach geometrycznych, a więc na płaszczyznach. Rysujemy w sposób bardzo dokładny dwa kwadraty (jeden wewnątrz drugiego) o bokach równoległych i w jednakowej od siebie odległości, a następnie szeregi kresek, które przetną boki kwadratów, jak to przedstawiono na rysunku 7. Gdy patrzymy na ten rysunek wydaje nam się, że geometryczny kwadrat uległ skrzywieniu. Takie samo złudzenie wzrokowe otrzymujemy przecinając koło różnym układem odcinków (rys.8). Koło to wydaje się wykrzywione, mimo że było prawidłowo wykreślone cyrklem.